АЙСАНА

Нæртон Уырызмæг æмæ Сатанайы фырт. Кадæг «Уырызмæг æмæ Сырдон» нын зæгъы: «Нартæ æрæмбырд сты æмæ загътой: «Уырызмæг йæхиуыл фæхæцыди æмæ фервæссыди йæхиуыл. Ныр ма уымæн зæнæг куы фæуа, уæд йæ зæнæг дæр сæ фыды хуызæн рахæсдзысты, æмæ ма уæд махæн Нарты 'хсæн цæй цæрæн ис?» Рахъуыды-бахъуыды байдыдтой, ратæрхон-батæрхон æмæ ницы сæ бон у æрымысын. Уæд загътой: «Сырдоны бафæрсæм». Сырдон Нартæм мæсты уыди æмæ сæ Ныхасмæ дæр нæ цыди. Ныхасмæ йæ æрбахонын та йæ ныфс ничи хаста æмæ хъæлæба систой. Сæ хъæрмæ фæзынд Уырызмæг æмæ уый сразы Сырдонмæ фæцæуыныл, æцæг сæ цæмæн хъуыд, уый нæ зыдта. «Фæлтау мæ уадз, Уырызмæг. Дæуæй ма æфхæрд нæ зонын, æмæ мæм дæхи ма хæрам кæн», – зæгъы йын Сырдон, фæлæ йæ Уырызмæг æнæцæугæ нæ ныууагъта.

Нартæ æнцад нал уадзынц Сырдоны, мыхъытæ æмæ йæ гуыппытæ кæнынц: «Раст нын зæгъ, Уырызмæгæй куыд фервæзæм, уый. Кæннод дæ марæм!»Уырызмæг æм дзуры: «Зæгъ, Сырдон, куыд мæ фервæзой, уый». «Уæдæ дæ тæригъæд дæхи: Сатанайæ дын цы зæнæг цæуа, уыдон дын кæронмæ ма цæрæнт! Уæд дæ Нартæ дæр фервæздзысты».

Сырдоны дзырдтæ Уырызмæгыл æрцыдысты. Сатанайæ цы цот гуырди æргомæй дæр æмæ фæсаууонæй дæр, уыдонæй иу дæр лæджы рæгъмæ нæ хæццæ кодта – Уырызмæджы къухæй иу мæрдтæм бацыд. Уымæ гæсгæ-иу Сатанайæн лæппу куы райгуырд, уæд æй куы йæ мадырвадæлтæ Донбеттыртæм æмбæхста, куы йæ чырынгонд бæлæгъы æвæрдæй фурды æппæрста (кадæг «Сатанайы лæппу»). Айсана сын куы райгуырд, уæд та йæ уæларвон Сафа йæхицæн хъан скодта. Лæппуйæн куывд чи скодтаид, йæ хъаны бар уый уыди. Сафа урс галы æфцæгыл зæлдаг бæндæн бафтыдта æмæ йæ æркодта Нарты хъæумæ. Ныхъхъæр кодта Уырызмæджы дуарæй: «Чи райгуырд, уый цæринаг, йæ къахы бар та мæн куыд уа!» Йæхæдæг гал аргæвста æмæ куывд скодта Нартæн. Лæппуйыл ном сæвæрдта Айсана, зæгъгæ, стæй йæ Сафа йемæ ахуыдта уæларвмæ.

Айсана куы рахъомыл, уæд æм Сафайы хæлæрттæ Уастырджи, Æфсати, Тутыр, Уацилла, Ногбон æмæ Елиа уынынмæ æрцыдысты. Сафа уазджыты бакодта хæдзармæ, æрбадын сæ кодта дывæхсыг бандæттыл æмæ сын сæ разы фынгтæ æрæвæрдта алыхуызон минасимæ. Айсана йæ худ систа æмæ уазджыты раз уырдыг лæууын райдыдта.

Уазджытæ фынгæй куы сыстадысты, уæд зæхмæ фæлгæсынц, кæсынц æмæ Нарты хъæуы Агуыры æфсæдтæ фаджысы бын фæкодтой. Нарты адæмæн сæ бæгуыдæртæ хæтæны уыдысты, иннæтæ иу ранмæ æртымбыл сты. Зæдтæ фæстæмæ баздæхтысты, æрбадтысты та фынгтыл æмæ дисгæнгæ радзырдтой Сафайæн, зæххыл цы федтой, уый. Сæ ныхæстæм Айсанайæн йæ дурын йæ къухæй æрхауд, загъта сын: «Нарты хъæуы зæронд мад æмæ фыд ныууагътон, æмæ сæ афонмæ Агуыры æфсæдтæ сæ бæхты къæхты бын ныккодтой, æз та ам кæрдзынтæ хæрын».

Айсанайæн Агуыры æфсадимæ тохмæ Уастырджи радта йæ къуылых уадсур бæх, Елиа – йæ хъæргæнаг, Тутыр – йæ хæдæхсгæ сагъадахъ, Уацилла – йæ болат кард. Ногбон та загъта: «Æз дæр ын æххуысгæнæг уыдзынæн хæсты быдыры, мæ лæвар райсдзæни хæсты фæстæ».

Айсана йæ бæхыл абадт æмæ, фырмæстæй цæхæртæ калгæ, Агуыры æфсæдты цур балæууыд. Байдыдта сæ цæгъдын, æмæ кæй мардта, уыдоны туджы зæй иннæты ласта, афтæмæй Агуыры æфсæдты ныццагъта. Нарты фервæзын кодта, уый нæ, фæлæ ма Сосланы усæн, хурныгуылдæй æмбисæхсæвмæ дидинæг чи æфтауы, æмбисæхсæвæй бонмæ рæгъæд чи кæны æмæ дыууæ хохы фырыты хæст кæуыл кæнынц, уыцы бæлас æрхаста æмæ йын æй йæ дуармæ ныссагъта. Йæхицæн усæн æрхаста Саумæрон Бурдзæбæхы. Уырызмæг, Сослан æмæ Хæмыц дæр хæтæнæй æрцыдысты, æмæ уыдоны цинæн та æппын кæрон нал уыди, Агуыры æфсæдты пырхæй куы федтой, уæд.

– Йæ рынтæ йын бахæрон мæ чысыл Айсанайæн, нæ хъæу нын чи фервæзын кодта знаджы бæхты сæфтджытæй, йæ цæрæнбон бирæ уа ме 'рдхорд Сафайæн дæр, ахæм саггуырд лæппу чи схъомыл кодта Нартæн, – загъта Уырызмæг.

кæс «АРВЫ ДУАР»-Ы СÆРГÆНДТÆ